«Θερμή υποδοχή Φιλελλήνων στην Ελλάδα», χαλκογραφία. (Πηγή: Συλλογή Μουσείου Φιλελληνισμού)Ο όρος «Φιλέλληνες» αναφέρεται στους ξένους υπηκόους που κατά τη διάρκεια του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα του 1821 συνέδραμαν με τον δικό τους τρόπο προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Η συμβολή τους ήταν πολυδιάστατη, καθώς στήριξαν την Επανάσταση, όχι μόνο στο πεδίο των μαχών, αλλά και σε διπλωματικό, οικονομικό και ιδεολογικό επίπεδο.
Όσον αφορά το στρατιωτικό σκέλος, κατά τη διάρκεια του Αγώνα έφτασαν στην Ελλάδα και πολέμησαν περίπου 1.200 Φιλέλληνες, που προέρχονταν από διάφορες χώρες της Ευρώπης, αλλά και από τις Η.Π.Α [1]. Οι Φιλέλληνες πολεμιστές ήταν παλαίμαχοι στρατιώτες των Ναπολεόντειων πολέμων, φιλελεύθεροι και ριζοσπάστες, ενθουσιώδεις φοιτητές αλλά και τυχοδιώκτες [2].
Η πρώτη αποστολή Φιλελλήνων έφτασε στην επαναστατημένη Ελλάδα τον Ιούνιο του 1821 με έξοδα του Δημήτριου Υψηλάντη. Έναν μήνα μετά, τον Ιούλιο του 1821, ο Γάλλος αξιωματικός Joseph Baleste (1790-1822) ανέλαβε την εκπαίδευση και τη διοίκηση του πρώτου τακτικού στρατιωτικού σώματος, που είχε ως έδρα την Καλαμάτα [3]. Τον Αύγουστο του 1821 έφτασε και δεύτερη αποστολή Φιλελλήνων με επικεφαλής τον Thomas Gordon (1788-1841), εύπορο αξιωματικό του βρετανικού στρατού. Το πρώτο Τάγμα των Φιλελλήνων συγκροτήθηκε στην Κόρινθο, τον Μάιο του 1822, σύμφωνα με τους γαλλικούς στρατιωτικούς κανονισμούς.
Το στοιχείο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι τα στρατιωτικά σώματα των Φιλελλήνων, που ήρθαν στην Ελλάδα, διέθεταν τις δικές τους σημαίες. Στο αφιέρωμα αυτό καταγράφουμε μερικές από τις σημαίες αυτές. Οι πληροφορίες προέρχονται από τον τύπο της εποχής, τα ημερολόγια των Φιλελλήνων αγωνιστών καθώς και από διάφορα χαρακτικά του πρώτου μισού του 19ου αιώνα.
Η σημαία των Φιλελλήνων πολεμιστών
«Έλληνες και Φιλέλληνες νικούν τους Τούρκους στις Θερμοπύλες», χαλκογραφία. (Πηγή: Συλλογή Μουσείου Φιλελληνισμού)Η πολεμική σημαία των Φιλελλήνων είχε χρώμα λευκό και στο κέντρο της υπήρχε ένας χρυσός σταυρός. Η γνώση μας σχετικά με τη σημαία αυτή προέρχεται από δύο χαλκογραφίες του χαράκτη Friedrich Campe (1777-1846), οι οποίες ανήκουν στη μοναδική συλλογή φιλελληνικών τεκμηρίων του Μουσείου Φιλελληνισμού (Ζησιμοπούλου 12, Νέο Ψυχικό). Στη μία απεικονίζεται η θερμή υποδοχή που επεφύλασσαν οι κάτοικοι μίας ελληνικής πόλης σε Γάλλους Φιλέλληνες πολεμιστές. Σε αυτή τη χαλκογραφία διακρίνουμε έναν ιερέα να κρατά τη λευκή σημαία και από πίσω να ακολουθούν άλλοι ιερείς και ένα πολυπληθές στρατιωτικό σώμα Φιλελλήνων. Μπροστά από την πομπή προελαύνουν έφιπποι Φιλέλληνες, ενώ μικρά παιδάκια τους ραίνουν με άνθη.
Η δεύτερη χαλκογραφία, στην οποία εντοπίζεται η λευκή φιλελληνική σημαία έχει τίτλο «Έλληνες και Φιλέλληνες νικούν τους Τούρκους στις Θερμοπύλες» και είναι έργο του ίδιου χαράκτη. Στο δεξί τμήμα της διακρίνουμε τους Φιλέλληνες αγωνιστές να μάχονται στο πλευρό των Ελλήνων. Ανάμεσα στους πολεμιστές παρατηρούμε τη λευκή σημαία με τον χρυσό σταυρό στη μέση.
Χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την κατασκευή των σημαιών των Φιλελλήνων αντλούμε από το βιβλίο «Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής από τα 1770 εώς τα 1836» που εκδόθηκε το 1846 και περιλαμβάνει απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, όπως τα κατέγραψε ο αγωνιστής του 1821 και ιστορικός Γεώργιος Τερτσέτης. Πιο συγκεκριμένα, στην τέταρτη σελίδα των Προλεγόμενων διαβάζουμε ότι «παρθενικά κοράσια» της Γαλλίας κεντούσαν τις σημαίες των φιλελλήνων πολεμιστών [4].
Η φιλελληνική σημαία για το Μεσολόγγι από τη Μασσαλία
Αναπαράσταση της Φιλελληνικής σημαίας του Κομιτάτου της Μασσαλίας προς το Μεσολόγγι . (Πηγή: philhelleneshist.gr)Τον Αύγουστο του 1826, το Φιλελληνικό Κομιτάτο της Μασσαλίας ετοίμασε και έστειλε στην Ελλάδα μια φιλελληνική σημαία, προκειμένου να μεταφερθεί στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Την «πολύτιμη» σημαία είχαν κεντήσει νεαρές Μασσαλιώτισσες, αλλά δυστυχώς δεν έφτασε ποτέ στο Μεσολόγγι, καθώς η πόλη κυριεύτηκε από τους Τούρκους. Έτσι, παραδόθηκε στην Ύδρα, στο σπίτι του Γεώργιου Κουντουριώτη, μαζί με μία συνοδευτική επιστολή, «ίνα δοθή όπου ανήκει» [5].
Αυτήν την άκρως ενδιαφέρουσα πληροφορία την εντοπίζουμε στην εφημερίδα «Φίλος του Νόμου», στο φύλλο 235/16-8-1826. Στις 14 Αυγούστου 1826, ημέρα Σάββατο, έφτασε στο νησί ευρωπαϊκό πλοίο που μετέφερε πέρα από τροφές και εφόδια και 12 Γάλλους και Γερμανούς Φιλέλληνες. Το πλοίο μετέφερε, επίσης, και μία σημαία που ήταν δώρο του Φιλελληνικού Κομιτάτου της Μασσαλίας προς την «ένδοξον Φρουρά του Μεσολογγίου» καθώς και ένα πολύτιμο ξίφος για τον συνταγματάρχη Φαβιέρο. Η φιλελληνική σημαία είχε 9 γραμμές, κατά τη ναυτική ελληνική πολεμική σημαία, και στο κέντρο της υπήρχε ένας χρυσοΰφαντος σταυρός. Μάλιστα, η σημαία έφερε και τη επιγραφή: «ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΚΟΜΙΤΑΤΟΝ ΤΩΝ ΜΑΣΣΑΛΙΩΤΩΝ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ» [6].
Η σημαία του Τάγματος των Φιλελλήνων
Ο Γερμανός Φιλέλληνας στρατηγός Karl Graf von Normann (1784-1823) ίδρυσε στην Κόρινθο, στις 12 Μαΐου 1822, το Τάγμα των Φιλελλήνων, συγκεντρώνοντας τους Φιλέλληνες που είχαν προστρέξει στην εμπόλεμη Ελλάδα την περίοδο εκείνη. Το στρατιωτικό αυτό σώμα, που αποτελούταν κυρίως από Γάλλους, Γερμανούς, Ελβετούς και Ιταλούς, ξεκινώντας από την Κόρινθο μετέβη αρχικά στην Πάτρα, το Αίγιο και το Μεσολόγγι. Στη συνέχεια το Τάγμα ακολούθησε την εκστρατεία στην Ήπειρο, έλαβε μέρος στη μάχη στο Κομπότι και τέλος συμμετείχε στην καταστροφική μάχη του Πέτα (4 Ιουλίου 1822), όπου γράφτηκε ο τραγικός επίλογος του στρατιωτικού σώματος.
Μέλος του Τάγματος ήταν ο Πρώσος ιατρός Johann Daniel Elster (1796-1857), ο οποίος ορίστηκε γιατρός του Επιτελείου και Ταγματάρχης του Τάγματος. O Elster ακολούθησε όλη την πορεία του Τάγματος από την Κόρινθο ως και το Πέτα και κρατούσε ημερολόγιο με όλα τα μικρά ή μεγάλα γεγονότα που συνέβαιναν στο σώμα. Μέσα από τις σελίδες του ημερολογίου μαθαίνουμε πληροφορίες για τη σημαία του Τάγματος. Σύμφωνα με τον Πρώσο γιατρό το απόγευμα της 19ης Μαΐου 1822, στην Κόρινθο, τιμήθηκε η σημαία και οι Φιλέλληνες ορκίστηκαν πίστη έξι μηνών, παρουσία πολλών καπεταναίων, του Συντάγματος και των κατοίκων της Κορίνθου [7]. Η σημαία αυτή, όπως σημειώνει ο Elster, ήταν γαλανόλευκη και είχε έναν άσπρο σταυρό στη μέση [8].
Γιώργος Γιαννίκος
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
[1] Ριζάς, Σ. (2021). Οι Μεγάλες Δυνάμεις και η Επανάσταση: από το Λάιμπαχ στο Ναβαρίνο. Αθήνα: Μεταίχμιο, σελ. 136.
[2] Ριζάς, ό.π., σελ. 136.
[3] Κουμάντος, Π. (2013). Στα βήματα του Ιωσήφ Βαλέστ. Καλαμάτα: αυτοέκδοση.
[4] Κολοκοτρώνης, Θ. (1846). Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836 – Υπαγόρευσε Θεόδωρος Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνης (Επιμ. Τερτσέτης, Γ.), Αθήνα: Τύποις Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, σελ. 4.
[5] Παπαθανασόπουλος, Η. (1971). Η σημαία της φρουράς του Μεσολογγίου. Αθήνα: χ.ε., σελ. 7-8.
[6] «Ο Φίλος του Νόμου», αρ. 235/16-8-1826, σελ. 4.
[7] Elster, J-D. (2010). Το τάγμα των Φιλελλήνων (Χ. Οικονόμου, Μετ.). Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, σελ. 33.
[8] Elster, J-D., ό.π., σελ. 37.